Vier publicaties over privacy in het sociaal domein
Het traject 'Uitwisseling persoonsgegevens en privacy (UPP)' heeft de laatste van 4 handreikingen gepubliceerd die gemeenten en organisaties in het sociaal domein moeten helpen bij de uitwisseling van gegevens. UPP is een traject van het Programma Sociaal Domein.
Gegevens delen in het sociaal domein
Zeker sinds de komst van de nieuwe privacywet, de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), worstelen gemeenten met privacy en gegevens delen in het sociaal domein. Daarom verzamelde het traject Uitwisseling persoonsgegevens en privacy (UPP) praktische oplossingen en tips rond dit thema en bundelde deze in 4 handreikingen. Dat gebeurde op basis van een intensieve samenwerking tussen VNG, Divosa, NDSD en twintig gemeenten.
Op 1 oktober 2019 overhandigde Caroline Slingerland, juridisch adviseur bij De Wolden Hoogeveen, de eerste handreiking ‘Hoe communiceer je met inwoners over privacy?’ aan Toke Tom, voormalig directeur Sociaal domein in Utrecht en voormalige voorzitter van de programmaraad Sociaal Domein. Samen met zowel professionals uit de uitvoering van grote en kleine gemeenten, functionarissen gegevensbescherming als juristen werkte Slingerland mee aan de totstandkoming van de handreikingen.
Behoefte aan richtlijnen
‘Er is veel behoefte aan richtlijnen bij het delen van gegevens in het sociaal domein’, aldus Toke Tom. ‘Hoe handel je als iemand zich meldt bij de balie van een gemeente en je weet niet wat de vraag precies is? Ga je mensen die komen voor een traplift vragen stellen over hun inkomen? Nee, dat lijkt me niet. Maar wat doe je als je vermoedt dat er meer aan de hand is? Mag of moet ik een kopie maken van een ID-bewijs? Bij dit soort vragen gaan de handreikingen helpen.’
Een misvatting is dat veel professionals denken dat ze voor ze in gesprek gaan met een persoon alle gegevens bij elkaar moeten hebben. Tom: ‘Veel gemeenten willen aan de voorkant al alle gegevens delen. Dat is dus niet nodig, en je vraagt om een heleboel privacyproblemen. Vaak is het beter wanneer professionals met een blanco en open houding het gesprek ingaan. Blijkt er inzet van andere domeinen of professionals noodzakelijk? Kijk dan kritisch of en welke informatie je moet delen. Vaak is goede hulp ook mogelijk zonder alle gegevens te delen. Veel issues gaan bovendien helemaal niet over privacywetgeving en of je gegevens kunt delen, maar om vragen als: versta je elkaar als organisatie, weet je elkaar te vinden?’
Wetswijziging
Voor de meest kwetsbare mensen is goede hulp vaak alleen mogelijk door domeinen als gezondheid, zorg, schulden, veiligheid en huisvesting te verbinden, erkent Tom. ‘Daarvoor is vanuit privacywetgeving een wettelijke grondslag een voorwaarde. En die is er niet altijd of het is onduidelijk, dat zegt ook de Autoriteit Persoonsgegevens. Om dit knelpunt op te lossen is UPP bezig met voorstellen voor een wetswijziging. De wetswijziging moet gemeenten meer ruimte moet bieden om te verkennen of er sprake is van multiproblematiek. Minister Ollongren stuurde daarover 27 september jl. een brief aan de Tweede Kamer.
‘Een belangrijk feit is dat veruit de meeste dingen wel kunnen, als je het maar zorgvuldig en verstandig inricht’, benadrukt Wilmar Hendriks van UPP, die het traject begeleidde. ‘De AVG is lang niet altijd de belemmering, maar vraagt wel om aandacht. Daar zijn de handreikingen voor bedoeld, ze fungeren vooral als een begin.’
Duidelijkere afwegingen maken
‘Het schrijven van de handreikingen was een uitdaging’, vertelt Hendriks. ‘We zijn begonnen vanuit de vraag: waar hebben jullie last van in de uitvoering? Soms was het lastig om eenduidige antwoorden te formuleren door de veelheid aan meningen, overwegingen en invalshoeken. Handreikingen mogen de wettelijke ruimte niet beperken, maar moeten wel een kader bieden. Gelukkig hadden we vooral pragmatische juristen aan tafel’, vervolgt hij lachend.
‘Termen als ‘zorgvuldig’, ‘voldoende’ en ‘proportioneel’: de privacywetgeving staat er vol mee. Dat biedt ruimte voor verschillende interpretaties. Gemeenten kunnen met hulp van de handreikingen nu duidelijkere afwegingen maken, en dat is pure winst.’
Dat herkent Febe Otten, gemeente Zaanstad: ‘De Autoriteit Persoonsgegevens kijkt altijd vanuit privacywetgeving, maar als gemeente heb je natuurlijk ook te maken met andere wetten die verplichtingen met zich brengen. Hoe verhouden die zich tot elkaar? Dat maakte het formuleren van klip en klare antwoorden niet altijd makkelijk. Het was echt nuttig om actief met experts en vertegenwoordigers uit verschillende gemeenten aan de slag te zijn.’